Dit is een publicatie van SER.
Over twintig jaar is de helft van de banen die we nu kennen veranderd of verdwenen. Demografische veranderingen, digitalisering en duurzaamheid zetten de arbeidsmarkt op zijn kop. Volgens Aart Jan de Geus, bestuursvoorzitter van de Goldschmeding Foundation, is het hoog tijd om via duurzaam werk in te zetten op een toekomstbestendige en veerkrachtige economie.
Tijden veranderen, maar de veranderingen gingen nog nooit zo snel als in deze eeuw. Verschillende transities versterken en versnellen elkaar. Over één generatie ziet de arbeidsmarkt er totaal anders uit dan nu. Dit betekent dat de toekomstige arbeidsmarkt andere kennis en vaardigheden vraagt dan mensen nu in hun opleiding meekrijgen of in hun werk opdoen. Het arbeidsmarktbeleid moet fundamenteel worden bijgesteld. Daar wordt van alle kanten over meegedacht.
Het SER-advies voor de Middellange Termijn (MLT-advies; 2021) zette vanuit de brede-welvaartsgedachte in op ‘Zekerheid voor mensen, een wendbare economie en herstel van de samenleving’. Een advies dat door het kabinet-Rutte IV grotendeels werd overgenomen. De Goldschmeding Foundation voor Mens, Werk en Economie bracht het afgelopen najaar een notitie uit die daar nauw bij aansluit. De centrale vraag in ‘Werken aan de toekomst’ is hoe werk kan bijdragen aan een toekomstbestendig en veerkrachtige economie.
Die vraag houdt Aart Jan de Geus, bestuursvoorzitter van de Goldschmeding Foundation, misschien al wel zijn hele loopbaan bezig. “De toekomst is natuurlijk onzeker. Maar er zijn ook trends die redelijk voorspelbaar zijn, zoals de vergrijzing, klimaatverandering, de continue digitalisering en de circulaire economie. Door goed naar de werkgelegenheidseffecten van deze trends te kijken, kunnen we ons echt wel voorbereiden op de arbeidsmarkt van de toekomst. We zien nu al een groot gebrek aan vaklieden in de bouw- en energiesector en een tekort aan professionals in de zorg en het onderwijs. We signaleren ook dat door de energietransitie en de digitalisering banen ingrijpend veranderen of zelfs verdwijnen. Het werk en het onderwijs van nu zijn niet klaar voor de economie van de toekomst.”
‘We kunnen de transities niet tegenhouden, maar moeten zorgen dat veranderingen de goede kant uit gaan’
Wat houdt duurzaam werk precies in?
“Duurzaam werk gaat over meer dan nieuwe banen, vaardigheden of duurzame inzetbaarheid. Duurzaam werk gaat over veerkracht; over het opvangen van demografische, ecologische en technologische ontwikkelingen die onze werkgelegenheid, nu en in de toekomst, beïnvloeden. Een toekomstbestendig werkgelegenheidsbeleid zorgt ervoor dat de werkgelegenheid meebeweegt met de ontwikkelingen in de samenleving en de economie. We kunnen de transities niet tegenhouden, we moeten ervoor zorgen dat de veranderingen de goede kant uit gaan. De digitale transitie, mits goed ingezet, kan de transitie naar een duurzame economie versnellen.”
Hoe worden mensen veerkrachtiger?
“Het begint bij de vernieuwing van het onderwijs: van de basisschool tot en met het wetenschappelijk onderwijs. Het onderwijs werkt bijvoorbeeld met programma’s die lang vast staan. Scholen en docenten moeten veel meer ruimte krijgen om nieuwe kennis en vaardigheden op te nemen in het leerprogramma en om te experimenteren met nieuwe lesmethoden. Als Goldschmeding Foundation steunen wij bijvoorbeeld het Circular Skills programma dat samen met het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven innovatieve lesprogramma’s ontwikkelt, onder meer gericht op innovatieve en circulaire bouwtechnieken.
Daarnaast is er veel meer aandacht nodig voor een leven lang ontwikkelen (LLO), zodat mensen wendbaar blijven en makkelijker naar andere banen of sectoren kunnen overstappen. Dit vraagt om coaching en toerusting van werknemers op de werkvloer. Daar zijn regelingen en budgetten voor nodig. De overheid heeft daar met het STAP-budget een klein begin mee gemaakt. De sectorale opleidings- en ontwikkelingsfondsen kunnen daarin ook een belangrijke rol vervullen, door over sectorgrenzen heen te kijken. Het gaat erom dat de ontwikkeling van vaardigheden centraal kom te staan. Denk aan technische of digitale skills, maar ook aan bredere vaardigheden als creativiteit, analytisch denken, improvisatie en empathisch vermogen. Door vaardigheden centraal te stellen, wordt het makkelijker om van de ene sector naar de andere sector over te stappen. Wendbaarheid geeft dus meer werkzekerheid. En die werkzekerheid heeft weer een positief effect op de weerbaarheid. Hoe steviger de bestaanszekerheid en werkzekerheid, hoe beter mensen nieuwe uitdagingen en veranderingen aan durven gaan.”
Lees verder